Helstu einkenni blöðruháls­kirtils­krabbameins

Oft eru engin einkenni. Stækki meinið getur það þrýst á þvagrásina og valdið einu eða fleirum einkennum:

• Þvagtregða, erfiðleikar að byrja þvaglát, kraftlítil þvagbuna, dropar í lok þvagbunu og/eða erfitt að tæma þvagblöðruna.
• Tíð þvaglát, sérstaklega á næturna.
• Blöðrubólga, verkur eða óþægindi við þvaglát.
• Blóð í þvagi eða sáðvökva.Góðkynja sjúkdómar í blöðruhálskirtli eru þó algengasta orsök þessara einkenna.

Einkenni sem ágerast hratt eða koma fram hjá körlum undir fimmtugt þarf alltaf að rannsaka.Hafi krabbameinið dreift sér til annarra líffæra getur það valdið eftirfarandi einkennum:

• Beinverkir í mjöðmum, mjaðmagrind, hryggsúlu eða lærleggjum.
• Þreyta.
• Slappleiki.
• Þyngdartap.

Engin skipuleg leit hefur verið að krabbameini í blöðruhálskirtli, hvorki hérlendis né í nágrannalöndum. Ástæðan er sú að það próf sem hefur verið stuðst við hingað til, svokölluð PSA-mæling, uppfyllir ekki kröfur um skimunarpróf. Karlmenn sem eru með einkenni frá þvagvegum, eru með ættarsögu um sjúkdóminn eða komnir yfir fimmtugt og vilja fá upplýsingar um PSA-mælingu er ráðlagt að panta tíma hjá heimilislækni eða þvagfæraskurðlækni. Einnig er velkomið að hringja í starfsmenn Ráðgjafarþjónustunnar í síma 800 4040 kl. 9:00-16:00 virka daga.

Orsakir

Áhættuþættir sem þú stjórnar ekki:

• Aldur. Að eldast er stærsti áhættuþáttur blöðruhálskirtilskrabbameins. Rannsóknir benda til þess að allt að 80% af öllum 80 ára og eldri séu með blöðruhálskirtilskrabbamein í einhverri mynd. Flest þessara krabbameina liggja í dvala og munu aldrei valda neinum skaða.
• Fjölskyldusaga. Að eiga náinn ættingja (föður, bróður, son) sem greinst hefur með blöðruhálskirtilskrabbamein eykur áhættuna að greinast með krabbameinið og eykst áhættan eftir því sem fleiri nánir ættingjar hafa sjúkdóminn.
• Kynþáttur. Blöðruhálskirtilskrabbamein er algengast hjá svörtum körlum af afrískum uppruna og sjaldgæfast hjá körlum af asískum uppruna.
• Stökkbreyting í BRCA2 geni. Karlmenn sem fæðast með stökkbreytingu í BRCA2 geni hafa u.þ.b. fimmfalda áhættu á að greinast með krabbamein í blöðruhálskirtli miðað við karla almennt. Þeir greinast yngri og sjúkdómurinn er alvarlegri og lengra genginn við greiningu. Hjá þeim hefur sjúkdómurinn líka hraðari framgang, einnig eftir að tekið hefur verið tillit til þess að hann er lengra genginn við greiningu.

Almennt

• Hvað er blöðruhálskirtilskrabbamein?
  Blöðruhálskirtill er líffæri sem er eingöngu hjá körlum. Karlkynshormón stýra vexti hans og undir eðlilegum kringumstæðum er kirtillinn á stærð við valhnetu. Blöðruhálskirtillinn er fyrir framan endaþarminn, undir þvagblöðrunni og umlykur efri hluta þvagrásarinnar. Hlutverk hans er að framleiða sáðvökva, sem verndar og nærir sáðfrumur. Nokkrar tegundir af frumum finnast í blöðruhálskirtli en krabbameinin eru langoftast af kirtilfrumugerð. Stundum getur krabbameinið vaxið hratt og dreift sér til annarra líffæra en langflest vaxa hægt.
• Blöðruhálskirtilsstækkun eða blöðruhálskirtilskrabbamein?
  Nokkuð algengt er að frumurnar í kirtlinum stækki hjá eldri mönnum og getur það haft þær afleiðingar að kirtillinn þrengir að þvagrásinni með tilheyrandi einkennum. Þessi einkenni eru oft þau sömu og einkenni blöðruhálskirtilskrabbameins en góðkynja stækkun á blöðruhálskirtli er mun algengari sjúkdómur og tengist ekki krabbameini. Bólga í blöðruhálskirtli eða sýking getur einnig valdið svipuðum einkennum.
• Fullyrðingar um blöðruhálskirtilskrabbamein sem standast ekki
  Mikið kynlíf, ófrjósemisaðgerð og sjálfsfróun auka ekki líkur á blöðruhálskirtilskrabbameini. Sömuleiðis tengist stækkaður blöðruhálskirtill ekki aukinni áhættu að fá krabbamein í blöðruhálskirtli.
• Um skimun fyrir blöðruhálskirtilskrabbameini
  Skipulögð hópleit (skimun) að krabbameini í blöðruhálskirtli er almennt ekki framkvæmd. Það er ekki að ástæðulausu, en málið er nokkuð flókið.

Greining

Þreifing um endaþarm. Ef leitað er til læknis vegna áhyggja af blöðruhálskirtilskrabbameini mun hann að öllum líkindum þreifa blöðruhálskirtilinn um endaþarm til að athuga hvort hann greini hnút eða stækkaðan kirtil.
TÖLFRÆÐI UM KRABBAMEIN Í BLÖÐRUHÁLSKIRTLI

• PSA. Eftir aðstæðum mun læknirinn meta hvort ástæða er til að athuga með blóðprufu hvort hækkun sé á PSA (prostate-specific antigen) sem er mótefnavaki sem blöðruhálskirtillinn gefur frá sér. Margt getur haft áhrif á þennan mótefnavaka og ekki er mælt með að mæla PSA hjá einkennalausum körlum því þá eru líkur á að greina hægvaxandi æxli sem hefði aldrei valdið viðkomandi skaða og getur það leitt til þess að hann gangist undir meðferð sem getur haft alvarlegar aukaverkanir. Karlar með lágt PSA-gildi geta haft blöðruhálskirtilskrabbamein og PSA getur hækkað við aðra sjúkdóma eins og bólgur eða góðkynja stækkun á blöðruhálskirtli og við áreynslu.
• Vefjasýni. Ef skoðun eða PSA-próf bendir til sjúkdómsins mun læknirinn ráðleggja sýnatöku. Þá er fínnál stungið gegnum spöng (húðin milli endaþarms og eistna) og mörg lítil sýni tekin frá kirtlinum sem meinafræðingur skoðar undir smásjá og gefur æxlinu Gleason-skor sem er á bilinu 2 til 10. Lágt Gleason-skor þýðir að krabbameinsfrumurnar líkjast eðlilegum blöðruhálskirtilsfrumum og þá er æxlið ólíklegra til að dreifa sér til annarra líffæra. Hátt Gleason-skor þýðir að krabbameinsfrumurnar eru mjög ólíkar eðlilegum frumum og líklegri til að dreifa sér. Sýnataka er öruggasta leiðin til að greina krabbamein og spá fyrir um hvort það er hægvaxandi eða illvígara. Læknir metur einnig lífshorfur eftir stigi sjúkdómsins, þ.e. hvort hann er bundinn við kirtilinn, hefur vaxið út fyrir hann, í eitla eða til annarra líffæra.
  Myndgreining, svo sem ómskoðun um endaþarm, sneiðmyndataka, segulómun og beinaskann, er eftir atvikum notuð til að kanna útbreiðslu sjúkdómsins.
  BLÖÐRUHÁLSKIRTILSKRABBAMEIN – LEIÐBEININGAR FYRIR ÞÁ SEM ERU NÝGREINDIR MEÐ SJÚKDÓMINN

Meðferð

Greinin er af vef Krabbameinsfélags Íslands

• Virkt eftirlit. Sé sjúkdómurinn staðbundinn kemur undir ákveðnum skilyrðum til greina að fylgjast með viðkomandi og veita ekki meðferð nema sjúkdómurinn ágerist. Sú nálgun er kölluð virkt eftirlit. Regluleg þreifing kirtilsins, PSA-mæling og jafnvel sýnataka úr kirtlinum er notuð til þess að meta framgang sjúkdómsins.
• Geislameðferð og skurðaðgerð. Hefðbundið er að gefa ytri geislameðferð og/eða fjarlægja kirtilinn gegnum tíu sentimetra langan skurð á milli lífbeins og nafla eða í kviðsjáraðgerð með nýja aðgerðarþjarkanum. Stundum er beitt svokallaðri innri geislameðferð þar sem geislavirkum kornum er komið fyrir í kirtlinum.
• Aukaverkanir. Báðar meðferðirnar geta leitt til getuleysis og þvagleka. Það stafar af því að þvaglokan er rétt fyrir neðan blöðruhálskirtilinn og taugar og æðar sem fara niður til getnaðarlims liggja þétt við kirtilinn svo erfitt er að hlífa þeim við aðgerðina.
• Andhormónameðferð. Ef sjúkdómurinn er þegar útbreiddur við greiningu eru horfur lakari en við staðbundinn sjúkdóm. Þrátt fyrir það má búast við góðri svörun með svokallaðri andhormónameðferð sem byggist á því að fjarlægja eða hindra virkni karlhormónsins (testósterón) á krabbameinsfrumurnar. Þessi meðferð getur haft í för með sér kyndeyfð og hugsanlega svitakóf en ekki verður nein breyting á útliti karlmanna eða rödd þrátt fyrir meðferðina.

Algengi og lífshorfur

Lífshorfur byggjast á því hvort sjúkdómurinn er bundinn við kirtilinn eða hvort hann hafi sáð sér til eitla eða beina. Eins getur gangur hans verið mjög misjafn eftir einstaklingum. Mestar líkur eru til þess að hægt sé að uppræta sjúkdóminn greinist hann á byrjunarstigi. Í flestum tilvikum er sjúkdómurinn þó hægfara og veldur jafnvel aldrei einkennum, einkum ef hann er staðbundinn hjá eldri einstaklingum.

Að meðaltali greinast um 214 karlar með sjúkdóminn árlega og í lok árs 2016 voru um 2.250 karlar á lífi með sjúkdóminn.